بیماری آلزایمر به عنوان شایع‌ترین بیماری دمانس مغزی، یک چالش پزشکی پیچیده در جمعیت سالمند محسوب می‌شود. درمان این بیماری نیازمند استفاده از داروهایی است که می‌توانند علائم بیماری را کاهش دهند. اما عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن که ممکن است شدیدتر ظاهر شوند را نیز نمی توان نادیده گرفت.
با افزایش سن، تغییرات فیزیولوژیک متعددی در بدن رخ می‌دهد که می‌تواند متابولیسم داروها را تحت تأثیر قرار دهد. کاهش عملکرد کبد و کلیه، تغییر در حجم توزیع داروها و حساسیت بیشتر به اثرات جانبی دارویی از جمله این تغییرات هستند.
بررسی جامع عوارض داروهای رایج آلزایمر در سالمندان و راهکارهای مدیریت این عوارض می تواند به اثربخشی بهتر داروهای آلزایمر در افراد مسن و بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند.
رایج ترین داروهای آلزایمر در افراد مسن
داروهای آلزایمر در سالمندان شامل دونپزیل، ریواستیگمین و گالانتامین هستند که با مهار آنزیم تجزیه‌کننده استیل کولین، سطح این نوروترانسمیتر را در مغز افزایش می‌دهند.
سیتی کولین (Citicoline) نیز برای تقویت حافظه و یادگیری ضروری است و مصرف آن می‌تواند به بهبود علائم آلزایمر کمک کند. عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن نسبت به سیتی کولین بیشتر است. مطالعات نشان داده که سیتی کولین عوارض جانبی کمتری نسبت به بسیاری از داروهای رایج آلزایمر دارد. مطالعات بالینی نشان می‌دهند که این دارو به خوبی تحمل می‌شود و مصرف منظم آن تا ۱۲ هفته ایمن است. عوارض گزارش شده عمدتاً خفیف هستند و شامل اختلالات گوارشی، سردردهای گذرا و تغییرات فشار خون می‌شوند .
از دیگر داروهای رایج آلزایمر می توان ممانتین را نام برد که با تعدیل فعالیت گلوتامات (یک نوروترانسمیتر تحریکی) کار می‌کند. مقادیر بیش از حد گلوتامات می‌تواند برای سلول‌های عصبی سمی باشد و ممانتین با تنظیم این فعالیت، از آسیب بیشتر سلول‌های عصبی جلوگیری می‌کند .
آدوکانوماب از جمله داروهای جدیدتر است که با هدف قرار دادن پلاک‌های آمیلوئید در مغز عمل می‌کند. این دارو با حذف پلاک‌های آمیلوئید، سعی در کند کردن روند پیشرفت بیماری دارد، اگرچه بازهم عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن مانند تورم و خونریزی مغزی ممکن است دیده شود .
شایع ترین عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن
عوارض گوارشی
شایع‌ترین عوارض داروهای مهارکننده استیل کولین استراز، مشکلات گوارشی شامل تهوع، استفراغ، اسهال و کاهش وزن است. این عوارض در سالمندان می‌تواند به سرعت منجر به کم‌آبی بدن و سوءتغذیه شود که شرایط بالینی بیمار را پیچیده‌تر می‌کند .
عوارض قلبی-عروقی
برخی داروهای آلزایمر به ویژه گالانتامین می‌توانند باعث کاهش ضربان قلب (برادیکاردی) شوند که در افراد مسن ممکن است به افت فشار خون، سرگیجه و افزایش خطر زمین‌خوردن بینجامد. همچنین، این داروها ممکن است با داروهای قلبی که سالمندان مصرف می‌کنند، تداخل دارویی خطرناکی ایجاد کنند .
عوارض عصبی
سردرد، سرگیجه، گیجی و خواب‌آلودگی از دیگر عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن هستند. در سالمندان، این عوارض می‌توانند افزایش خطر زمین خوردن و آسیب‌های مرتبط با آن را به دنبال داشته باشند. در برخی موارد، این داروها ممکن است حتی تشنج را نیز تحریک کنند .
عوارض روانپزشکی
اگرچه داروهای آلزایمر برای بهبود عملکرد شناختی تجویز می‌شوند، اما در برخی موارد می‌توانند باعث بی‌قراری، اضطراب، افسردگی یا کابوس‌های شبانه شوند. در موارد نادر، حتی ممکن است رفتارهای روان‌پریشی را تشدید کنند.
عوامل تشدید کننده عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن
تغییرات فیزیولوژیک ناشی از افزایش سن
با افزایش سن، حجم توده عضلانی کاهش و درصد چربی بدن افزایش می‌یابد که این امر می‌تواند توزیع داروها در بدن را تغییر دهد. همچنین، کاهش عملکرد کلیه و کبد باعث می‌شود دفع داروها از بدن کندتر صورت گیرد و غلظت دارو در خون برای مدت طولانی‌تری بالا بماند .
مصرف همزمان چندین دارو (پلی فارماسی)
افراد مسن اغلب به چندین بیماری مزمن مبتلا هستند و ممکن است همزمان چندین دارو مصرف کنند که این امر خطر تداخلات دارویی و عوارض جانبی را به شدت افزایش می‌دهد. برآورد شده است که یک فرد مسن به طور متوسط ۵-۴ دارو به طور همزمان مصرف می‌کند .
حساسیت بیشتر گیرنده‌های دارویی
در افراد مسن، حساسیت گیرنده‌ها به داروها تغییر می‌کند که می‌تواند منجر به بروز عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن حتی در دوزهای پایین دارو شود. این مسئله به ویژه در مورد داروهای مؤثر بر سیستم عصبی مرکزی اهمیت دارد .
مدیریت عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن
تنظیم دقیق دوز دارو
در افراد مسن، معمولاً شروع درمان با دوز پایین و افزایش تدریجی آن توصیه می‌شود تا بدن فرصت سازگار شدن به دارو را داشته باشد. این رویکرد می‌تواند به کاهش عوارض جانبی کمک قابل توجهی کند.
پایش منظم وضعیت سلامت
پایش منظم وزن، فشار خون، ضربان قلب و عملکرد کلیه و کبد در طول درمان با داروهای آلزایمر ضروری است. همچنین، ارزیابی منظم وضعیت تعادل و راه رفتن می‌تواند به پیشگیری از زمین خوردن کمک کند.
توجه به تداخلات دارویی
پزشک باید از تمام داروهای مصرفی بیمار شامل داروهای نسخه‌ای، غیرنسخه‌ای و مکمل‌ها اطلاع داشته باشد تا از عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن در اثر بروز تداخلات دارویی خطرناک جلوگیری کند. داروساز نیز می‌تواند در شناسایی این تداخلات نقش مهمی ایفا کند .
تغذیه مناسب
یک رژیم غذایی سالم می‌تواند به کاهش برخی عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن کمک کند. مصرف غذاهای غنی از امگا-۳ مانند ماهی‌های چرب، میوه‌ها و سبزیجات تازه، مغزها و غلات کامل می‌تواند به سلامت مغز کمک کرده و احتمالاً نیاز به دارو را کاهش دهد .
فعالیت بدنی منظم
ورزش منظم نه تنها برای سلامت عمومی مفید است، بلکه می‌تواند به هماهنگی بهتر مغز و عضلات کمک کند و حتی عملکردی بهتر از برخی داروهای آلزایمر داشته باشد. ورزش همچنین می‌تواند استرس را کاهش داده و خلق و خو را بهبود بخشد .
تمرینات ذهنی
انجام بازی‌های فکری، یادگیری مهارت‌های جدید و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی می‌تواند به ایجاد مسیرهای عصبی جدید کمک کرده و از مرگ سلول‌های خاکستری مغز جلوگیری کند. این فعالیت‌ها می‌توانند مکمل خوبی برای درمان دارویی باشند .
مقایسه عوارض داروهای آلزایمر در سالمندان
| نام دارو | مکانیسم اثر | عوارض شایع | ملاحظات ویژه در سالمندان |
| دونپزیل | مهارکننده استیل کولین استراز | تهوع، استفراغ، اسهال، کاهش وزن، خستگی | شروع درمان با دوز پایین (۵ میلی‌گرم)، پایش منظم وزن و وضعیت آب و الکترولیت بدن |
| ریواستیگمین | مهارکننده استیل کولین استراز | تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، گیجی | فرم پوستی (پچ) ممکن است عوارض گوارشی کمتری داشته باشد و تحمل آن بهتر باشد |
| گالانتامین | مهارکننده استیل کولین استراز | تهوع، استفراغ، کاهش ضربان قلب (برادیکاردی)، سرگیجه | نیاز به پایش منظم ضربان قلب و فشار خون، احتیاط در بیماران با سابقه مشکلات قلبی |
| ممانتین | آنتاگونیست گیرنده NMDA | سرگیجه، سردرد، یبوست، گیجی | حتماً باید دوز دارو در افراد با اختلالات کلیوی تنظیم شود (بر اساس کراتینین سرم) |
| آدوکانوماب | آنتی‌بادی مونوکلونال هدف‌گیرنده پلاک‌های آمیلوئید | تورم مغزی (ARIA-E)، خونریزی مغزی (ARIA-H)، سردرد | نیاز به پایش منظم با MRI (قبل از شروع و در حین درمان) و بررسی دقیق علائم عصبی جدید |
| سیتی کولین | پیش‌ساز فسفولیپیدهای غشایی سلول‌های عصبی | اختلالات گوارشی خفیف، سردرد، تغییرات فشار خون | پروفایل عوارض کلی کمتر، اغلب به خوبی تحمل می‌شود و مناسب برای استفاده طولانی‌مدت است |
جمع‌بندی
درمان آلزایمر در افراد مسن یک چالش پزشکی پیچیده است که نیازمند تعادل دقیق بین فواید و عوارض داروهای آلزایمر در افراد مسن است. اگرچه داروهای فعلی نمی‌توانند بیماری را درمان کنند، اما می‌توانند علائم را کاهش داده و پیشرفت بیماری را کند کنند. در این میان، آگاهی از عوارض جانبی این داروها و راهکارهای مدیریت آنها برای ارائه مراقبت بهتر به بیماران سالمند ضروری است.
به خاطر داشته باشید که درمان غیردارویی شامل تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و تمرینات ذهنی می‌تواند نقش مکمل مهمی در کنار درمان دارویی ایفا کند و حتی ممکن است نیاز به دارو را کاهش دهد. رویکرد جامع‌تری که ترکیبی از مداخلات دارویی و غیردارویی است، می‌تواند بهترین نتایج را برای بیماران مسن مبتلا به آلزایمر به ارمغان آورد.
