نقش تغذیه در کند شدن دمانس

بیماری دمانس مغزی با تخریب تدریجی عملکردهای شناختی از جمله حافظه، قدرت تفکر، استدلال و توانایی انجام فعالیتهای روزمره همراه می باشد. آلزایمر به عنوان شایع ترین نوع دمانس شناخته می شود که حدود 60 تا 70 درصد موارد را شامل می گردد. سایر انواع دمانس شامل دمانس عروقی، دمانس پیشانی گیجگاهی و دمانس با اجسام لویی می باشند. در حالی که درمان قطعی برای دمانس وجود ندارد، پژوهش های علمی متعددی نقش تغذیه در کند شدن دمانس را نشان داده اند براساس نتایج این تحقیقات، رژیم غذایی سالم می تواند تاثیر قابل توجهی در کند کردن روند پیشرفت این بیماری و حفظ عملکردهای شناختی داشته باشد.

 

رژیم های غذایی مؤثر در کند کردن دمانس

مغز به عنوان پیچیده ترین عضو بدن، برای عملکرد مطلوب به طیف وسیعی از مواد مغذی ضروری نیاز دارد. کمبود مزمن برخی ویتامین ها، مواد معدنی و اسیدهای چرب ضروری می تواند منجر به آسیب های عصبی، اختلال در انتقال سیگنال های عصبی و تسریع روند تخریب سلول های مغزی گردد.

از سوی دیگر، یک رژیم غذایی متعادل و سرشار از مواد مغذی می تواند از بروز التهاب های مغزی جلوگیری نموده، استرس اکسیداتیو را کاهش داده و به حفظ ارتباطات عصبی و سیناپسی کمک شایانی نماید.

 

 

 1. نقش تغذیه در کند شدن دمانس با رژیم مدیترانه ای

این رژیم غذایی که الهام گرفته از عادات غذایی سنتی مردم کشورهای حاشیه دریای مدیترانه می باشد، سرشار از میوه ها و سبزیجات تازه، غلات کامل، ماهی های چرب (مانند سالمون، ساردین و تن)، روغن زیتون فوق بکر، مغزها و دانه های خوراکی است. مطالعات اپیدمیولوژیک گسترده نشان داده اند که پیروی از این الگوی غذایی با کاهش قابل توجه سطح التهاب سیستمیک و استرس اکسیداتیو همراه بوده و می تواند خطر ابتلا به دمانس مغزی را تا 30 درصد کاهش دهد.

 

 2. رژیم MIND ترکیب مدیترانه ای و DASH

این رژیم غذایی که به طور خاص برای حفظ سلامت مغز و عملکردهای شناختی طراحی شده است، ترکیبی از رژیم مدیترانه ای و رژیم DASH (رژیم غذایی مناسب برای فشار خون بالا) می باشد. این الگوی غذایی بر مصرف منظم سبزیجات برگدار سبز تیره (مانند اسفناج و کلم پیچ)، انواع توت ها (به ویژه بلوبری و توت فرنگی)، آجیل و مغزها، ماهی های چرب، روغن زیتون، غلات کامل و حبوبات تأکید دارد. تحقیقات نشان می دهند که نقش تغذیه در کند شدن دمانس با این رژیم بسیار پررنگ است و می تواند خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را تا 53 درصد کاهش دهد.

 نقش مکمل های غذایی و ریزمغذی ها در مدیریت دمانس مغزی

در بررسی جامع نقش تغذیه در کند شدن دمانس مغزی، نمی توان از اهمیت مکمل های غذایی و ریزمغذی های ضروری چشم پوشی کرد. مطالعات علمی متعدد نشان داده اند که کمبود مزمن برخی ویتامین ها و مواد معدنی کلیدی می تواند به طور قابل توجهی خطر تخریب عصبی و پیشرفت بیماری های نورودژنراتیو را افزایش دهد.

از سوی دیگر، مصرف بهینه و هدفمند این ریزمغذی ها ممکن است اثرات محافظتی قابل توجهی بر سلول های عصبی داشته باشد. این موضوع به ویژه در جمعیت های مسن که اغلب با مشکلات جذب مواد مغذی مواجه هستند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

 

 1. ویتامین های گروه B به ویژه B12، B6 و فولات

ویتامین های گروه B به ویژه B12، B6 و فولات نقش حیاتی در عملکرد سیستم عصبی مرکزی ایفا می کنند. این ویتامین ها در فرآیند متیلاسیون که برای عملکرد صحیح نورون ها ضروری است، مشارکت دارند. کمبود این ویتامین ها منجر به افزایش سطح هوموسیستئین خون می شود که یک اسید آمینه سمی برای عروق مغزی محسوب می شود.

مطالعات تصویربرداری مغزی برای بررسی نقش تغذیه در کند شدن دمانس نشان داده اند که سطح بالای هوموسیستئین با آتروفی مغزی و کوچک شدن حجم هیپوکامپ که مرکز حافظه مغز است، ارتباط مستقیم دارد.

منابع طبیعی این ویتامین ها شامل گوشت قرمز کم چرب، ماهی های چرب، تخم مرغ، لبنیات و سبزیجات برگدار تیره مانند اسفناج و کلم پیچ می باشند.

 

 2. ویتامین D

ویتامین D که اغلب به عنوان ویتامین نور خورشید شناخته می شود، در واقع یک هورمون استروئیدی است که نقش های متعددی در بدن ایفا می کند. در سیستم عصبی مرکزی، ویتامین D به تنظیم رشد و تمایز نورون ها، کاهش التهاب عصبی و محافظت در برابر استرس اکسیداتیو کمک می کند.

تحقیقات اپیدمیولوژیک نشان داده اند که بین سطح پایین ویتامین D سرم و افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر ارتباط معناداری وجود دارد. جالب توجه است که گیرنده های ویتامین D در مناطق مختلف مغز از جمله هیپوکامپ که در تشکیل حافظه نقش دارد، به وفور یافت می شوند.

بهترین منابع طبیعی ویتامین D شامل نور مستقیم خورشید، ماهی های چرب مانند سالمون و ماهی تن، زرده تخم مرغ و قارچ هایی که در معرض نور UV رشد کرده اند، می باشند.

 3. اسیدهای چرب امگا-3 DHA و EPA

اسیدهای چرب امگا-3 به ویژه دوکوزاهگزانوئیک اسید DHA و ایکوزاپنتانوئیک اسید EPA از اجزای ساختاری مهم غشای سلول های عصبی محسوب می شوند. DHA که حدود 30% از اسیدهای چرب مغز را تشکیل می دهد، برای حفظ سیالیت غشا، انتقال سیگنال های عصبی و تشکیل سیناپس های جدید ضروری است.

مطالعات مربوط به نقش تغذیه در کند شدن دمانس نشان داده اند که این اسیدهای چرب می توانند از تشکیل پلاک های آمیلوئید بتا که مشخصه بیماری آلزایمر است، جلوگیری کنند.

مصرف منظم منابع غنی از امگا-3 مانند ماهی های چرب آب سرد (سالمون، ساردین، ماهی خال مخالی)، دانه های کتان، گردو و روغن کلزا با کاهش 20 تا 30 درصدی خطر ابتلا به دمانس همراه بوده است.

برخی مطالعات نشان داده اند که مکمل یاری با DHA ممکن است به بهبود عملکرد شناختی در مراحل اولیه دمانس کمک کند.

مواد غذایی مفید برای بهبود و پیشگیری از دمانس مغزی

گروه غذایی	مواد غذایی مفید	فواید اصلی	مقدار مصرف پیشنهادی
سبزیجات برگ‌دار	اسفناج، کلم پیچ، برگ چغندر	سرشار از ویتامین K، فولات و آنتی‌اکسیدان‌ها	۱-۲ فنجان در روز
توت‌ها	بلوبری، توت فرنگی، تمشک	آنتی‌اکسیدان‌های قوی (فلاونوئیدها) برای کاهش التهاب عصبی	نصف فنجان روزانه
ماهی‌های چرب	سالمون، ساردین، قزل‌آلا	امگا-۳ (DHA و EPA) برای تقویت حافظه و عملکرد مغز	۲-۳ وعده در هفته
آجیل و دانه‌ها	گردو، بادام، تخم کتان	ویتامین E، چربی‌های سالم و آنتی‌اکسیدان	۱ مشت در روز
روغن‌های سالم	روغن زیتون فوق بکر	پلی‌فنول‌های محافظ نورون‌ها	۱-۲ قاشق غذاخوری روزانه
ادویه‌ها	زردچوبه، دارچین، رزماری	کورکومین (ضدالتهاب) و بهبود جریان خون مغز	مقدار کم اما منظم
غلات کامل	جو دوسر، کینوا، برنج قهوه‌ای	فیبر و ویتامین‌های گروه B برای سلامت عروق مغز	۱-۲ وعده در روز
حبوبات	عدس، لوبیا، نخود	فولات، منیزیم و پروتئین گیاهی	۳-۴ وعده در هفته
تخم مرغ	زرده تخم مرغ	کولین (ماده مغذی ضروری برای حافظه)	۳-۴ عدد در هفته
پروبیوتیک‌ها	ماست پروبیوتیک، کفیر	بهبود سلامت روده و ارتباط روده-مغز	۱ وعده روزانه
گروه غذایی	مواد غذایی مفید	فواید اصلی	مقدار مصرف پیشنهادی
سبزیجات برگ‌دار	اسفناج، کلم پیچ، برگ چغندر	سرشار از ویتامین K، فولات و آنتی‌اکسیدان‌ها	۱-۲ فنجان در روز
توت‌ها	بلوبری، توت فرنگی، تمشک	آنتی‌اکسیدان‌های قوی (فلاونوئیدها) برای کاهش التهاب عصبی	نصف فنجان روزانه
ماهی‌های چرب	سالمون، ساردین، قزل‌آلا	امگا-۳ (DHA و EPA) برای تقویت حافظه و عملکرد مغز	۲-۳ وعده در هفته
آجیل و دانه‌ها	گردو، بادام، تخم کتان	ویتامین E، چربی‌های سالم و آنتی‌اکسیدان	۱ مشت در روز
روغن‌های سالم	روغن زیتون فوق بکر	پلی‌فنول‌های محافظ نورون‌ها	۱-۲ قاشق غذاخوری روزانه
ادویه‌ها	زردچوبه، دارچین، رزماری	کورکومین (ضدالتهاب) و بهبود جریان خون مغز	مقدار کم اما منظم
غلات کامل	جو دوسر، کینوا، برنج قهوه‌ای	فیبر و ویتامین‌های گروه B برای سلامت عروق مغز	۱-۲ وعده در روز
حبوبات	عدس، لوبیا، نخود	فولات، منیزیم و پروتئین گیاهی	۳-۴ وعده در هفته
تخم مرغ	زرده تخم مرغ	کولین (ماده مغذی ضروری برای حافظه)	۳-۴ عدد در هفته
پروبیوتیک‌ها	ماست پروبیوتیک، کفیر	بهبود سلامت روده و ارتباط روده-مغز	۱ وعده روزانه

 

جمع‌بندی

تغذیه مناسب و استفاده هدفمند از مکمل‌های غذایی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشگیری و کند کردن روند پیشرفت دمانس مغزی داشته باشد. همانطور که بررسی شد، ویتامین‌های گروه B به‌ویژه B12، B6 و فولات، ویتامین D  ، اسیدهای چرب امگا-3، آنتی‌اکسیدان‌ها و کورکومین همگی از جمله موادی هستند که اثرات محافظتی آنها بر سلامت مغز به‌طور علمی به اثبات رسیده است.

البته به جز نقش تغذیه در کند شدن دمانس باید به تاثیر داروها نیز اشاره کرد. در حال حاضر، سیتی‌کولین Citicoline نیز به عنوان یک ترکیب طبیعی و ضروری برای سلامت مغز شایان توجه است. سیتی‌کولین پیش‌ساز فسفاتیدیل‌کولین است که جزئی کلیدی از غشای سلول‌های عصبی محسوب می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که این ترکیب می‌تواند:

• به بهبود عملکرد شناختی کمک کند
• از تخریب غشای سلول‌های عصبی جلوگیری نماید
• در ترمیم آسیب‌های نورونی مؤثر باشد
• جریان خون مغزی را بهبود بخشد

برای دستیابی به بهترین نتایج، توصیه می‌شود:

1. یک رژیم غذایی متعادل و سرشار از مواد مغذی ضروری برای مغز را دنبال کنید
2. در صورت نیاز و با مشورت پزشک از مکمل‌های مناسب استفاده نمایید
3. سبک زندگی سالم شامل فعالیت بدنی منظم و خواب کافی را رعایت کنید
4. از مصرف الکل و دخانیات که اثرات مخربی بر سلول‌های عصبی دارند، پرهیز نمایید
5. به طور منظم تحت نظر پزشک باشید و سطح ریزمغذی‌های ضروری را کنترل کنید

به خاطر داشته باشید که اگرچه نقش تغذیه در کند شدن دمانس اثبات شده، اما باید به عنوان بخشی از یک برنامه جامع مراقبتی در کنار سایر اقدامات درمانی مورد توجه قرار گیرد. تحقیقات آینده می‌تواند به بررسی تأثیرات ترکیبی این مواد مغذی و توسعه پروتکل‌های درمانی مؤثرتر کمک کند.